ANLATIMDA ANLATICININ TAVRI
Etkili bir iletişim için iletişim öğeleri sağlıklı olmalıdır ve dil en doğru şekliyle kullanılmalıdır. Çünkü iletişimde en önemli öğe dildir. Anlatım şeklinin (üslûp) belirlenmesindeki ana nokta anlatıcının (gönderici) amacı ve alıcının durumudur. Metinlerde anlatımın amacı iletişim öğelerinin rolüne ve görevlerine göre değişir. Metinlerde amaç bilgi vermek olabilir bir makale gibi, duyguları derin bir şekilde ifade etmek olabilir şiir gibi veya öznel görüşleri belirtmek olabilir gezi yazısı gibi. Anlatım biçimi bu amaca göre biçimlenir. Anlatım, gönderici, alıcı, kanal, şifre gibi iletişim öğelerine göre değişir. Anlatıcı ve dinleyici (okuyucu) arasındaki ilişki anlatımın amacını belirler. Üslupta amaca ve alıcıya göre değişir. Anlatım yazılış amacına göre değişir ve şekillenir. Okuyucu ve anlatıcı arasındaki ilişkiye göre şekillenir. Bir konu herhangi bir amaçla yazılmışsa anlatım biçimi de bu amaca göre şekillenir.
Anlatım sırasında, anlatılacaklar farklı şekillerde iletilebilir.
Anlatıcının tavrı metinde şu anlatım kavramlarıyla incelenir;
- Öznel anlatım
- Nesnel anlatım
- Somut anlatım
- Soyut anlatım
- Doğrudan anlatım
- Dolaylı anlatım
A)Öznel-Nesnel Anlatım
‘Nesnel anlatım’ kişiden kişiye değişmeyen, kanıtlanabilen bilgilerin kullanıldığı anlatımdır.
‘Öznel anlatım’ ise kişisel duygu ve düşüncelerin ifade edildiği anlatımdır.
İstanbul Türkiye’ nin en güzel şehridir.(Öznel anlatım)
İstanbul Türkiye’ nin en kalabalık şehridir.(Nesnel anlatım)
B)Somut-Soyut Anlatım
Duygulara bağlı olarak yapılan anlatımlarda ‘somut anlatım’; kişisel düşünce tasarı ve kanaatlere dayanan anlatımlarda ‘soyut anlatım’ söz konusudur.
C)Doğrudan-Dolaylı Anlatım
Anlatıcı, anlatımda kendi gözlemlerini ve deneyimlerini dile getirerek ‘doğrudan anlatıma’ ya da başkasından öğrendiklerini, duyduklarını ifade etmek için ‘dolaylı anlatıma’ başvurabilir.
Ahmet Haşim in şiirlerini çok seviyorum. (Doğrudan)
Ahmet Haşim Suriye de doğmuş (Dolaylı)
Not: Doğrudan ve dolaylı anlatım “kanıtlama” amacıyla bir sözün alıntılanmasında da kullanılır.
Deskartes’in: “Düşünüyorum öyleyse varım.” sözü çok ünlüdür.(Doğrudan Anlatım)
Doktor, babama hayat biçimini değiştirmesi gerektiğini söyledi. .(Dolaylı Anlatım)