Sıfatlar

Bir isimden önce gelerek onu nitelik ya da nicelik bakımından belirleyen kelimelere “sıfat” denir.

Bir kelimenin sıfat sayılabilmesi için;

    - Bir isimden önce gelmesi,

    - Nitelik ya da nicelik bildirmesi gerekir.

Bu açıdan bakarsak bir sıfat tamlaması

Sıfat unsuru + İsim Unsurundan oluşur.

Sarı (tek başına kullanıldığında rek ismi)

Sarı çiçek    (Bir ismin önüne geldiğinde sıfat olur)

Bir sıfatla bir isimden oluşan tamlamalara sıfat tamlaması denir. Sıfatlar her zaman bir isimden önce gelir ve ismi niteler.

Tamlayan(Sıfat)                     tamlanan(İsim)

       İki                                      kardeş

       yeni                                   bina

Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir.

Yeni elbiseler, ayakkabılar aldı.

Birden çok sıfat bir ismi niteleyebilir.

Çalışkan, terbiyeli, sevimli öğrenciler.

                     Sıfat tamlamasında asıl unsur isimdir. Sıfat ismi nitelemek ya da belirtmek için vardır. Türkçede asıl unsurlar sonda bulunur kuralına uygun olarak isim sonda bulunur.

Not. Sıfatlar isimler gibi çekim eki almazlar. Alırlarsa isim görevi yaparlar. (Adlaşmış sıfat olurlar.)

Çalışkan öğrenciyi severim.
  Sıfat          İsim
Çalışkanları severim.
Adlaşmış sıfat

 

Sıfatlar iki ana gruba ayrılır:

         1-Niteleme Sıfatları: Sıfat: İsimleri renk, biçim, durum yönüyle niteleyen ya da onların sırasını, sayısını, yerini, yönünü belirten sözcükler sıfatlardır.

Bir varlık özelliklerinin toplamıdır ve o özellikleri ifade eden sözcükler ise sıfatlardır.

 Niteleme Sıfatları: Varlıkları, adları, biçim, renk, durum yönüyle niteleyen sıfatlardır. Bu sıfatlar ada yöneltilen “nasıl” sorusunun karşılığıdır. Varlığın kendinde olan özellikleridir.

Örnek: kırılgan duygular

               yeşil örtü

               tutarlı düşünce
 2- Belirtme Sıfatları:

Belirtme Sıfatları: Adın, varlığın belirtilmesi için kullanılan sözcüklerdir. Bunlar, isimlerin kendinde olan özellikleri değildir. Anlık kullanımları vardır.

             A.İşaret (Gösterme) Sıfatları: Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır.

Örnek:Bu, şu, o, beriki, öteki, öbür, diğer...

Uyarı:Yer bildiren sözcükler “–ki” sıfat yapım ekini alarak “yer bildiren işaret sıfatı” olurlar.

Örnek:Yüreğimdeki sızı/Evdeki dolap

NOT: İşaret sıfatları çekim eki alırsa “işaret zamiri” olur.

Şunu versene.  Şu kitap.

Böylesini görmedim.     Böyle insan.

 

 

          B.Sayı Sıfatları:

Varlığın sayı ile ifade edilebilen özelliklerini belirtir.

  1. Asıl Sayı Sıfatları:Varlığın sayısını, kaç tane olduğunubildirir.

Örnek:Beş gün/ 1.853.917 asker

Uyarı:Sayı sıfatı olan adlar çoğullanmaz. (Özel adlar ve kalıplaşmış kullanımlar hariç)

 

Örnek:Altmışevler, Kırkkonaklar, Yedi Cüceler (özel ad)Üç büyükler(kalıplaşmış kullanım)

 

  1. Sıra Sayı Sıfatları:Varlıkların sırasını bildirir. “–ıncı / –inci” ekiyle oluşturulur.“İlk, son, ortanca” sözcükleri de sıra sayı sıfatı kabuledilir.Örnek:Haftanın birinci (ilk) günü.Ortanca kardeş / Son savaş
  2. ÜleştirmeSayı Sıfatları:Varlıkların eşit biçimde bölümlere ayrıldığını gösterir. Üleştirme, paylaştırma anlamına gelir. “–er, –ar” ekleri ile yapılır.(Sözcük sesli harfle bitiyorsa ‘’–şer,-şar’’biçiminde de kullanılır.)

Örnek:Yedişer gün/Beşer futbolcuİkişer kitap/Üçer ay

 

  1. Kesir Sayı Sıfatları: Varlıkların birden küçük bölümlerini ifade eden sıfatlardır.

Örnek:ÇeyrekaltınYüzde seksen başarı

 

C. Belgisiz Sıfatlar: Belgisiz sözü, belirsiz, kesinlik bildirmeyen, yarı belli gibi anlamlar içerir.Birkaç, biraz, bazı, çok,birçok, hiçbir, birtakım, bütün, her... gibi sözcükler belgisizlik ifade eder.

Örnek:Bazı işler / Kimi kitaplarBütün çareler / Birçok soru

 

D.Soru Sıfatları:Adları soruyoluyla belirten sözcüklerdir. Sınırlı sayıda soru sıfatımız vardır.

Örnek:Ne kadar kağıt istiyorsun? Kaç gün yoksun? Ne gün görüşürüz?

 

E.Unvan Sıfatları:Yapılan işe, sosyal konuma, mesleğe, kişiliğe, akrabalık konumuna göre kullanılan çeşitli unvanlar vardır.

Örnek:Ertan Bey / Öğretmen NilgünNevinHala / Doktor HüseyinMareşal Fevzi Çakmak/ Adanalı Halil

 

Sıfatlarda Anlam Dereceleri(Pekiştirme):

m, p, r, s harfleriyle niteleme sıfatlarını pekiştirebiliriz.

Örnek: masmavi gökler, dümdüz arazi, tertemiz ev

Kimi pekiştirmelerde araya –e, –a ünlüsü girer.

 Örnek:sap–a–sağlam yapıyap–a–yalnız adam çep–e–çevre duvar

Dilimizde ikileme biçiminde tekrarlanan sıfatların arasına “mı” ve “ama” getirilerek pekiştirme yapılabilir.

Örnek: zor–ama–çok zor süreç, sevimli–mi–sevimli bebek, tas tas çorba, öbek öbek ekinler

Sıfatlar aşağıdaki şekillerde de pekiştirilir.

1. İkilemeler Yoluyla;

Uzun uzun kavaklar,

güzel güzel çocuklar,

elma elma yanaklar,

saçma sapan sözler...

 

2. İkilemelerin Arasına “mi” soru edatı getirilerek;

İnce mi ince gömlek,

sıcak sıcak hava,

yeni mi yeni ev...

 

 

Not: Pekiştirmelerde bazen ünlü türemesi de olabilir.

Sapasağlam elma,

gencecik kız,

çepeçevre çit,

yapayalnız insan...

Yapıları bakımından sıfatlar

  1. Basit Sıfatlar

              Yapım eki almamış kök hâlindeki sıfatlardır.

Yeni kalem,

beyaz çorap,

eski eser.

  1. Türemiş Sıfatlar

Yapım eki almış sıfatlardır.

Çiçekli örtü,

tuzsuz yemek,

soğuk içecek

  1. Bileşik Sıfatlar
  1. Kurallı Bileşik Sıfatlar

Farklı yollarla bileşik sıfat yapılabilir.

              1- Sıfat tamlamasının sonuna “–li, -lik, -sız” ekleri getirilerek yapılır.

Mavi elbise+li çocuk             mavi elbise

   Birleşik Sıfat     İsim             sıfat    İsim

iki ay+lık bebek

beş kuruşsuz adam.

2- Bir isim tamlamasında tamlanan  eki düşürülerek –li eki getirilip bileşik sıfat yapılır.

Örnek:

Yüzme       havuzu – Belirtisiz İsim Tamlaması
 Tamlayan Tamlanan

yüzme havuzlu       ev            Sıfat Tamlaması
Birleşik Sıfat        İsim

Türk Bayrağı- Türk Bayraklı kale

              3- Bir sıfat tamlamasında isimle sıfatın yerleri değiştirilip sıfata üçüncü kişi iyelik eki “–i” getirilerek yapılır.

büyük bahçe     ------     bahçesi büyük ev

tatlı elma           ------     elması tatlı ağaç

yeni araba         ------     arabası yeni adam.

Anlamca Kaynaşmış Bileşik Sıfatlar

              İki sözcüğün birleşip kaynaşmasından oluşan sıfatlardır.

açıkgöz öğrenci,

uyurgezer adam,

mirasyedi genç,

birkaç öğrenci,

birçok insan,

gelişigüzel davranış.

SIFATLARDA KÜÇÜLTME

              Azalma, küçülme, acıma ifadesi yüklemek için sıfata eklenen “–cik, -cek, -ımsı, -ımtrak, -rak” ekleriyle oluşturulurlar.

              Nesnenin niteliğinin azaldığını (küçüldüğünü) ifade eder.

küçücük çocuk,

ufacık eller,

kısacık etek,

çocuksu tavır,

mavimsi gök,

beyazımtırak diş…

Sıfatlarda Derecelendirme

  1. Eşitlik:

“Kadar, gibi” sözcükleriyle yapılır. Erzurum kadar soğuk şehir.

Senin gibi güzel bir insan.

  1. Üstünlük:

“Daha” zarfıyla yapılır.

Kitaptakinden daha zor sorular.

Yalnızlıktan daha güzel bir şey.

  1. En Üstünlük Derecesi

“En” zarfıyla yapılır.

En çalışkan çocuk.

En büyük bahçe.

  1. Aşırılık Derecesi

“Pek, çok, fazla, pek çok, pek fazla, gayet..” zarflarıyla yapılır.

Pek fakir aile.  

Çok başarılı öğrenci.

Fazla zor soru. 

Gayet güzel cevap.

Sıfatların Adlaşması

Kimi sıfat tamlamalarında isim olan kelime düşer. Bu durumdaki sıfatlara “adlaşmış sıfat” denir.

    Örnek: İhtiyar adamlar inatçı oluyor.

                  Sıfat + İsim

     İhtiyarlar inatçı oluyor.

    Adlaşmış Sıfat

Karma Tamlamalar

Sıfat tamlamaları isim tamlamalarıyla birlikte kullanılabilir.

Evin             güzel bahçesi       güzel bahçe: Sıfat Tamlaması   (Tamlananı sıfat tamlaması olan bir isim tamlaması)
Tamlayan    Tamlanan

Yüksek dağların     karı                     yüksek dağ: sıfat tamlaması   (Tamlayanı sıfat tamlaması olan bir isim tamlaması)
Tamlayan                Tamlanan

Bal sarısı kazak
çimen yeşili boya
apartman kapıcısı Abdurrahman

Not: Bir sıfat hâl eki almış bir isimle tümlenebilir. Buna tümlenmiş sıfat denir.

Keyfine düşkün adam.

Çocukları seven arkadaşım.

Test Çöz